دانشگاه سوره

دانشکده ارتباطات

پایان‌نامه تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد تبلیغ و ارتباطات فرهنگی

عنوان پایان‌نامه نظری:

بررسی رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی

و  هویت دینی کاربران

                        (مورد پژوهی: دانشجویان دانشگاه‌‌های تهران)

استاد راهنما :

دکتر امید علی مسعودی

استاد مشاور :

دکتر حمید ضیائی‌پرور

تیرماه 1391

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

پژوهش حاضر رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی و  هویت دینی کاربران را با هدف شناخت رابطه میان ویژگی‌های فردی کاربران و عوامل سیاسی و اجتماعی با هویت دینی آنها و در پی پاسخ به این پرسش اساسی که شبکه‌های اجتماعی مجازی چه آثار و پیامدهایی بر هویت کاربران دارند با استفاده از روش پیمایشی مورد مطالعه قرار داده است. این پژوهش در دانشگاه­های سطح شهر تهران، و در بین دانشجویان رشته­ها و دوره­های مختلف تحصیلی، صورت گرفته است.

تحلیل یافته‌های این مطالعه که هویت دینی کاربران در در پنج حیطه‌ی احساس، باور و اعتقاد، روابط صمیمی با خانواده، عملکرد آموزشی والدین در حوزه دین و پایبندی والدین به ارزش‌ها و اعتقادات دینی مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد نشان از آن دارد که صرف حضور و استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی بر تضعیف هویت دینی کاربران تأثیر معناداری ندارد ولی نوع استفاده از این شبکه­ها از نظر استفاده کاربردی و یا تفریحی، مدت زمان طولانی حضور در این شبکه­ها و همچنین هدف استفاده کاربران از این شبکه­ها بعلاوه طبقه و پایگاه اجتماعی آنان در تضعیف هویت دینی کاربران و تمایل آنان در حرکت از هویت سنتی و اصیل دینی به سمت هویت بازتابی و مدرن تأثیرگذار بوده و حداقل اینکه هویت اصیل کاربران را در برخی از حیطه‌ها دچار تشکیک می­کند.

به نظر می­رسد پذیرش حضور در این شبکه­ها گریز ناپذیر است اما با یک آسیب شناسی جامع و برنامه­ریزی درست و استفاده از همه­ی ظرفیت­های ارتباطی می­توان از آن به عنوان یک فرصت در جهت تقویت هویت دینی بهره جست.

کلید واژه‌ها: اینترنت؛ شبکه‌های اجتماعی؛ فیس‌بوک؛ هویت؛ هویت دینی

فهرست مطالب

­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­__________________________________________________

– فصل اول: کلیات تحقیق

مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………….  02

1-1) بیان مسأله   ……………………………………………………………………………………………..   06

2-1)  اهمیت و ضرورت انجام پژوهش   …………………………………………………………..   08

3-1) اهداف پژوهش   ……………………………………………………………………………………….   09

1-4) سؤالات پژوهش   ……………………………………………………………………………………..   09

5-1) فرضیه‌های پژوهش   ………………………………………………………………………………..   10

6-1) کاربران پژوهش   ……………………………………………………………………………………..   11

7-1) محدودیت‌های پژوهش   ………………………………………………………………………….   12

– فصل دوم: ادبیات و مبانی نظری تحقیق

مقدمه   ………………………………………………………………………………………………………………   14

1-2) پیشینه تحقیق   ………………………………………………………………………………………   15

2-2) مفاهیم نظری   ………………………………………………………………………………………..   19

3-2) مبانی نظری   …………………………………………………………………………………………..   30

4-2) چارچوب نظری   ……………………………………………………………………………………..   40

– فصل سوم: روش اجرای تحقیق

مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………..   45

1-3) روش پیمایشی و کاربرد آن   ………………………………………………………………….   45

2-3) جامعه آماری ……………………………………………………………………………………………   46

3-3) روش نمونه‌گیری و حجم نمونه   ……………………………………………………………   47

4-3) اعتبار و پایایی تحقیق   …………………………………………………………………………..   47

5-3) روش و ابزار گردآوری اطلاعات   …………………………………………………………….   48

6-3) روش تجزیه و تحلیل اطلاعات   ……………………………………………………………..   48

7-3) ضریب اطمینان در پژوهش   ………………………………………………………………….   49

8-3) تعریف نظری و عملی مفاهیم و مقوله‌های تحقیق   ………………………………   49

– فصل چهارم: یافته‌های تحقیق

مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………..   55

1-4) سیمای پاسخگویان   ………………………………………………………………………………    56

2-4) جداول و تحلیل توصیفی شاخص‌ها   …………………………………………………….    62

3-4) جداول و تحلیل آزمون سؤالات تحقیق   ………………………………………………    89

4-4) جداول و تحلیل آزمون فرضیه‌های تحقیق   …………………………………………    91

– فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها

مقدمه   …………………………………………………………………………………………………………….   103

1-5) نتایج حاصل از یافته‌های تحقیق   ……………………………………………………….   104

2-5) پیشنهادها   …………………………………………………………………………………………..   107

– پیوست‌ها

– فهرست منابع   ……………………………………………………………………………………………   110

– نگاره‌ها و جدول‌ها   …………………………………………………………………………………….   113

– نمونه پرسشنامه یا چک لیست   ………………………………………………………………..   116

– چکیده (انگلیسی)   …………………………………………………………………………………….   118

فهرست جدول‌ها

جدول شماره 01 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب نوع جنس …………………………………………………….  56

جدول شماره 02 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب مقطع تحصیلی …………………………………………….  57

جدول شماره 03 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب وضعیت تأهل  ………………………………………………  57

جدول شماره 04 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب وضعیت اشتغال  …………………………………………..  57

جدول شماره 05 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب موقعیت مسکونی خود یا خانواده  ……………….  58

جدول شماره 06 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب میزان متوسط درآمد  …………………………………..  61

جدول شماره 07 : آمار پاسخگویان برحسب حیطه‌های هویت دینی  ………………………………………………….  62

جدول شماره 08 : فراوانی و درصد پاسخگویان در استفاده از اینترنت  ……………………………………………….  66

جدول شماره 09 : فراوانی و درصد پاسخگویان در استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی  ……………….  67

جدول شماره 10 : فراوانی و درصد پاسخگویان در عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی  ……………..  67

جدول شماره 11 : فراوانی و درصد پاسخگویان در میزان دسترسی به شبکه‌های اجتماعی مجازی  ….  68

جدول شماره 12 : فراوانی و درصد پاسخگویان در چرایی استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی  ……  68

جدول شماره 13 : فراوانی و درصد پاسخگویان میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی  ………….  69

جدول شماره 14 : فراوانی و درصد پاسخگویان در ساعات حضور در شبکه‌های اجتماعی مجازی  ……  70

جدول شماره 15 : فراوانی و درصد پاسخگویان دراستفاده از  بخش‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی..  71

جدول شماره 16 : فراوانی و درصد پاسخگویان در ابزار مورد استفاده برای حضور در… ……………………..  71

جدول شماره 17 : فراوانی و درصد پاسخگویان در تعداد دوستان کاربران در شبکه‌های اجتماعی  …..  72

جدول شماره 18 : فراوانی و درصد پاسخگویان در فواصل نوشتن مطلب در صفحات شخصی  …………  73

جدول شماره 19 : فراوانی و درصد پاسخگویان در ابراز علاقه برای نوشته‌های دیگران  …………………….  73

جدول شماره 20 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب احساس نسبت به خواندن دعا  …………………..  74

جدول شماره 21 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب احساس نزدیکی به خدا  …………………………….  74

جدول شماره 22 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب خوشحالی از مسلمان بودن  ……………………….  75

جدول شماره 23 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب احساس شادی از زندگی در … ……………………  75

جدول شماره 24 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب احساس خستگی از انجام اعمال دینی  ……..   76

جدول شماره 25 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب انجام اعمال دینی تحت هر شرایطی  ………..   76

جدول شماره 26 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب اعتقد به وجود خدا و … ……………………………..   77

جدول شماره 27 : : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان شرمساری … ………………………………..  77

جدول شماره 28 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان پاسخگویی دین اسلام … ………………  78

جدول شماره 29 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان اعتقاد به زندگی پس از مرگ  ……..  78

جدول شماره 30 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان اعتقاد به پاداش و … …………………….. 79

جدول شماره 31 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان عمل به انجام فریضه نماز  …………..  79

جدول شماره 32 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان عمل به انجام فریضه روزه  ………………  80

جدول شماره 33 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان شرکت در مراسم مذهبی  ……………….  80

جدول شماره 34 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان مطالعه کتب دینی  ………………………….  81

جدول شماره 35 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان سفر به شهرهای زیارتی  ………………….  81

جدول شماره 36 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان اعتقاد به مجازات … ………………………….  82

جدول شماره 37 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان اعتقاد به ترک … ………………………………  82

جدول شماره 38 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  اعتقاد به درستکاری در … ………………………….  83

جدول شماره 39 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان احساس دوستی با پدر و مادر  ………..  83

جدول شماره 40 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان احساس آسایش و … ……………………….  84

جدول شماره 41 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان مشورت با پدر و مادر … ………………….  84

جدول شماره 42 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان طرح مشکلات با پدر و مادر  ………….  85

جدول شماره 43 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان تأکید پدر و مادر … …………………………  85

جدول شماره 44 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان اهمیت دادن پدر و … ……………………..  86

جدول شماره 45 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان خرید کتب دینی از … …………………….  86

جدول شماره 46 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان تشویق پدر و مادر … ……………………….  87

جدول شماره 47 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان انجام فریضه روزه … ………………………..  87

جدول شماره 48 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان انجام فریضه نماز … …………………………  88

جدول شماره 49 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان رکت پدر و مادر در مراسم مذهبی  ..  88

جدول شماره 50 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب  میزان سفر پدر و مادر به اماکن مذهبی  …..  89

جدول شماره 51 : آزمون کلموگرف اسمیرنوف ……………………………………………………………………………………  89

جدول شماره 52 : گروه‌های آماری اعضای شبکه ……………………………………………………………………………….  92

جدول شماره 53 : آزمون تی دو نمونه ای مستقل ……………………………………………………………………………..  92

جدول شماره 54 : آزمون فیشر برای مدت استفاده ……………………………………………………………………………  93

جدول شماره 55 : آزمون مقایسات میانگین دانکن برای مدت استفاده …………………………………………….  94

جدول شماره 56 : آزمون فیشر برای میزان استفاده …………………………………………………………………………..  95

جدول شماره 57 : آزمون مقایسات میانگین دانکن برای میزان استفاده ……………………………………………  95

جدول شماره 58 : آزمون فیشر برای نوع استفاده ………………………………………………………………………………  96

جدول شماره 59 : آزمون مقایسات میانگین دانکن برای نوع استفاده ……………………………………………….  97

جدول شماره 60 : آزمون فیشر برای هدف استفاده …………………………………………………………………………..  98

جدول شماره 61 : آزمون مقایسات میانگین دانکن برای هدف استفاده ……………………………………………  98

جدول شماره 62 : آزمون فیشر برای میزان مشارکت ………………………………………………………………………..  99

جدول شماره 63 : آزمون مقایسات میانگین دانکن برای میزان مشارکت …………………………………………  100

جدول شماره 64 : آزمون همبستگی برای پایگاه اجتماعی ……………………………………………………………….  101

فهرست شکل‌ها و تصاویر

نمودار شماره 01 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب نوع جنس  …………………………………………………….  58

نمودار شماره 02 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب مقطع تحصیلی  …………………………………………….  59

نمودار شماره 03 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب وضعیت تأهل  ……………………………………………….  59

نمودار شماره 04 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب وضعیت اشتغال  ……………………………………………  60

نمودار شماره 05 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب موقعیت مسکونی خود یا خانواده  ………………..  60

نمودار شماره 06 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب سن  ………………………………………………………………  61

نمودار شماره 07 : فراوانی و درصد پاسخگویان برحسب متوسط میزان درآمد ماهانه خود یا خانواده  ..  62

نمودار شماره 08 : فراوانی و درصد پاسخگویان در حیطه احساس  ………………………………………………………  63

نمودار شماره 09 : فراوانی و درصد پاسخگویان در حیطه باور و اعتقاد  ……………………………………………….  64

نمودار شماره 10 : فراوانی و درصد پاسخگویان در حیطه عمل  ……………………………………………………………  64

نمودار شماره 11 : فراوانی و درصد پاسخگویان در حیطه روابط صمیمی خانواده  ……………………………….  65

نمودار شماره 12 : فراوانی و درصد پاسخگویان در حیطه عملکرد آموزشی خانواده  ……………………………  65

نمودار شماره 13 : فراوانی و درصد پاسخگویان در حیطه پایبندی والدین به اصول و اعتقادات دینی  .   66

مقدمه:

با فرارسیدن عصر تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و گسترش فراگیر آن که به‌دنبال خود مفاهیم جدیدی چون واقعیت مجازی، فضای سایبر و … را به همراه ‌آورد؛ تغییر و تحولات زیادی در زندگی بشر ایجاد شد و ما را با جهان جدیدی مواجه ساخت. جهانی که در آن متفاوت می‌اندیشیم، می‌نویسیم، می‌خوانیم، ارتباط برقرار می‌کنیم و به طور کلی جهانی که در آن متفاوت زندگی ‌می‌کنیم.

اساساً همیشه تکنولوژی،‌ روش و طریقه زندگی انسان‌ها را تغییر داده‌است. استفاده از تکنولوژی صرفاً منجر به ساده‌شدن کارها نمی‌شود، بلکه در روش اندیشیدن و ماهیت کار انجام شده تأثیر می‌گذارد، تأثیراتی که عمدتاً عظیم و پیش‌بینی نشده هستند. اختراع خط، تکنولوژی چاپ، تلگراف، تلفن و تکنولوژی کامپیوتر را می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد؛ چرا که هر‌یک به نوبه‌ی خود با تغییراتی که به‌همراه آوردند، باعث دگرگونی در زندگی بشر شدند. رسانه‌های نوین اطلاعاتی و در رأس آن اینترنت، موجب نوسازی فرآیندهای اجتماعی است. این تکنولوژی تمام جنبه‌های زندگی مردم را تحت الشعاع قرارداده است. (جهانگرد؛ 1384: 3)

هرچند که انسان‌ها به طور معمول در مقابل هر گونه تغییری مقاومت می‌کنند ولی باید این مهم را پذیرفت که مواجهه با این تغییرات گریزناپذیر است و این مقاومت‌ها نیز شکسته‌خواهد شد و به همین علت باید همواره خود را برای این تغییرات که به سرعت و شتابان نیز صورت می‌پذیرد، آماده کرده و با یک شناخت خوب نسبت به میزان تأثیر هر یک از این تغییرات، اثرات سوء آن را به حداقل ممکن برسانیم.

با رشد شتابان تکنولوژی‌های ارتباطات و اطلاعات، به ویژه اینترنت و انتقال پرشتاب فعالیت‌ها به زندگی فردی و جمعی انسان؛ فضاهای سایبر و محیط‌های مجازی، اهمیتی روزافزون یافته و مجازی شدن را به نیروی محرک تغییر محیط زندگی انسان و از آن مهم‌تر به عامل اصلی تغییر الگوهای فکری و رفتاری و به معنایی دقیق‌تر “وجود انسان” تبدیل کرده‌است. ( اوحدی؛ 1380: 9 )

همان‌طور که جامعه شناس انگلیسی، آنتونی گیدنز^[1]  ( 1999 ) یاد‌آور می‌شود، هرچه این تغییرات نه‌تنها ” در بیرون از اینجا ” اتفاق می‌افتد بلکه ” در اینجا نیز اتفاق می‌افتد – در خانه‌هایمان و درون سرهای ما -، و در اینکه ما چگونه دنیا و جایی که در آن هستیم، می‌بینیم. بنابراین، ما همه مسؤولیم تا در مورد تجربیاتمان از این تغییرات فرهنگی بیاندیشیم و بحث کنیم. واقعیت این است که نمی‌توان نسبت به این تغییرات بی‌تفاوت بود. بنابراین مهم است که بدانیم که چگونه این تغییرات می‌تواند تعاملات انسانی هرروزه‌ی ما را تحت تأثیر قرار دهد. مهم‌تر اینکه برای تمام کسانی‌ که وارد دنیای کار می‌شوند لازم است تا نظرات خردمندانه‌ای راجع به اینترنت داشته باشند. ( تربتی، 1389، ص 12 )

جوامع در حال توسعه نظیر ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با تغییرات فاحش در بافت اجتماعی خود مواجهند. با افزایش پرشتاب قشر تحصیل‌کرده‌ی دانشگاهی، روز به روز بر میزان طبقه‌ی نوظهور متوسط افزوده می‌شود. پیامد ایجاد چنین طبقه‌ی اجتماعی در جوامع انسانی، تولید نخبگان جدید در سطح جامعه و تغییر در ترکیب و ساختار نخبگان قبلی می‌باشد. این فرآیند تدریجی در بلند مدت، منجر به تغییر ذائقه‌ی ارتباطی عموم جامعه می‌شود.

اندیشمندان و صاحب نظران علوم اجتماعی و ارتباطات بر این باورند که ترکیب و همگرایی، فناوری‌های ارتباطاتی و تجدید ساختار نظام سرمایه‌داری در دهه‌های اخیر، سبب گشایش مرحله‌ی تازه‌ای در تاریخ جوامع بشری شده‌است. مرحله‌ای که با اصطلاحاتی نظیر جامعه فراصنعتی^[2]، جامعه شبکه‌ای^[3]، جامعه اطلاعاتی^[4]، جامعه پست‌مدرن^[5]، جامعه مجازی^[6]  و امثالهم توصیف و تبیین شده است. “ویژگی‌های این جامعه‌ی نو را می‌توان پدیده‌هایی از جمله اقتصاد اطلاعاتی جهانی، هندسه‌ی متغیر شبکه‌ای، فرهنگ مجاز واقعی، توسعه‌ی حیرت انگیز فناوری‌های دیجیتال، خدمات پیوسته و نیز فشردگی زمان و مکان، برشمرد”     ( کاستلز؛ 1380: 15 )

ورود به این نوع جامعه‌ی جدید همچون مرحله‌ی گذار از جامعه‌ی کشاورزی به جامعه‌ی صنعتی، تمامی جنبه‌های‌ حیات بشری را تحت تأثیر قرار داده و تحولاتی عمیق را در ساختار جوامع و روابط میان افراد به‌وجود آورده‌است، به‌نحوی که عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را با انبوهی از فرصت‌ها و چالش‌های اساسی مواجه ساخته است.

در سال‌های اخیر “شبکه‌های اجتماعی مجازی” با سرعتی بی‌نظیر گسترش یافته‌اند. پایگاه‌های مجازی مای اسپیس (MySpace) ،  فیس بوک (FaceBook) ، فایو های (5hi)، فرندستر (Friendster)، یوتیوب (YouTube)، فیلکر (Flickr)، اورکات (Orkut) و تویتر (Twitter)  مشهورترین این شبکه‌ها هستند که فضایی جذاب را برای ارتباط شبکه‌ای در فضای مجازی میان کاربران اینترنت و عمدتاً از نسل جوان، فراهم آورده و در مدت زمانی کوتاه به سرعت رشد کرده‌اند. به عنوان مثال FaceBook با توجه به اعلام سایت ویکی‌پدیا تا سپتامبر سال 2011 بیش از 800 میلیون کاربر فعال دارد.  ( wikipedia؛ تاریخ مشاهده 09/09/1390)

شبکه‌های اجتماعی از یک سایت ساده مانند موتور جستجوگر، امکاناتی را برای بارکردن فایل‌های صوتی تصویری، گفتگوی مکتوب، پست الکترونیک و دیگر ابزارهای اشتراک‌گذاری به کاربران خود ارائه می‌دهند. شبکه‌های اجتماعی، محل گردهمایی صدها میلیون کاربر اینترنت است که بدون توجه به مرز،‌ زبان،‌ جنس و فرهنگ، به تعامل و تبادل اطلاعات می‌پردازند.

بی‌شک شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک را می‌توان به عنوان نماد شبکه‌های اجتماعی دانست. در سال‌های اخیر حضور در فیس‌بوک به عنوان یک فعالیت اجتماعی در سطح دنیا شناخته شده و یکی از راه‌های برقراری ارتباط با دوستان، همکاران و آشنایان می‌باشد. ورود کاربران ایرانی نیز در این شبکه‌ی ‌اجتماعی ( با لحاظ سابقه‌ی حضور در نسل اول این شبکه‌ها همچون اورکات یا شبکه‌های اجتماعی محلی ایران چون کلوب و پردیس من ) در ابتدا صرف برقراری ارتباط دوستی، عاطفی و احساسی با دوستان، همکاران و آشنایان آغاز شد. با نفوذ بیشتر این شبکه در بین ایرانیان هر چند در ابتدا با تقویت ابعاد عاطفی و احساسی بیان شده بود، اما از طریق و نوع رویه‌ی خود شبکه‌ی فیس‌بوک می‌توان حدس زد که تغییراتی در این رویه انجام‌گرفته و خواهدگرفت. شرکت فیس‌بوک با ورود کاربران ایرانی، افغانی و تاجیکی تصمیم به اضافه کردن زبان فارسی به جمع زبان‌های این سایت گرفت، هر چند که هنوز در جمع کاربران فارسی‌زبان کمتر استفاده می‌‌گردد.

یکی از مهم‌ترین ابعاد زندگی انسان که از این پدیده تأثیرات عمیقی را پذیرا خواهد شد، بعد هویتی است. هویت^[7] یکی از مهم‌ترین مسائل جوامع می‌باشد. بی‌گمان می‌توان گفت که هویت از نیازهای روانی انسان و پیش‌نیاز هر گونه زندگی جمعی است.

از سوی دیگر امروزه جنبه‌های گوناگون مسأله‌ی هویت از سوی متفکران و نظریه‌پردازان اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. شرایط کنونی ارتباطات جهانی، توسعه و رشد تکنولوژی‌های مختلف، رویارویی مداوم فرهنگی و … سبب شده است که مسأله‌ی هویت در ابعاد مختلف به موضوعی کانونی در بررسی‌های اجتماعی تبدیل شود.

از جمله مسائل اساسی شکل دهنده هویت هر انسانی، داشتن تعریفی از خود، از معنای زندگی، هدف در زندگی و… است و با نگاهی اجمالی به معارف دینی می‌بینیم که یکی از کارکردهای اصلی دین در زندگی این است که با دادن جهان‌بینی الهی، معنا و هدف نهایی زندگی را برای انسان تبیین می‌کند و غایت مسیر حرکت او را نشان می‌دهد. حال اگر معنا و غایت زندگی فرد بر اساس جهان‌بینی دینی شکل گرفت، دیگر ابعاد هویتی فرد ( هویت شغلی، جنسیتی و … ) به عنوان واسطه‌های دستیابی به آن هدف و در راستای آن معنا و غایت نهایی، جهت‌دهی خواهدشد. وقتی فرد، جهان‌بینی الهی پیدا می‌کند و مبداء و مقصد خود را می‌داند و پی می‌برد که برای چه آفریده شده‌است و غایت آفرینش او چیست؛ می‌تواند در مورد سایر مسائل زندگی بهتر تصمیم بگیرد. بنابراین، به‌نظر می‌رسد هویت دینی در مرتبه‌ای بالاتر از سایر ابعاد هویت قرار دارد و می‌تواند در شکل‌گیری سایر ابعاد هویتی فرد، نقش اساسی ایفا کند.

شاید بتوان گفت، هویت دینی از مهم‌ترین عناصر ایجادکننده‌ی همگنی و همبستگی اجتماعی در سطح جوامع است که طی فرایندی با ایجاد تعلق خاطر به دین و مذهب در بین افراد جامعه، نقش بسیار مهمی در ایجاد و شکل‌گیری هویت جمعی دارد و به عبارتی عملیات تشابه‌سازی و تمایزبخشی را انجام می‌دهد. به طور مثال دین اسلام و مذهب شیعه، به طور هم‌زمان ضمن ایجاد تشابه دینی در بین افراد جامعه‌ی ایران، آن‌ها را از سایر ادیان جدا می‌سازد. در جامعه‌ی ایران برخلاف سایر جوامع ( که به دنبال حاشیه‌ای کردن دین و برانداختن دینداران از اریکه قدرت و منزوی کردن آنان هستند )، با استفاده از نیروی مذهب در پنج قرن گذشته، حداقل سه انقلاب تمام‌ عیار را سامان داده‌اند. نخستین حرکت‌ها در سال 880 شمسی با انقلاب صفویان برپایه‌ی مذهب تشیع، دومین حرکت در سال 1285 شمسی با رهبری علمای طراز اول شیعه در انقلاب مشروطه و آخرین هم در انقلاب اسلامی سال 1357 شمسی با رهبری و هدایت مرجعیت شیعی شکل گرفت. (گودرزی، 1387: 50 )

در جامعه ما با توجه به آمار ارائه شده از سرشماری نفوس و مسکن سال 1385 از سوی مرکز آمار ایران به دلیل آنکه جوانان ( علی‌الخصوص دانشجویان ) درصد بالایی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند؛ این مسأله در رابطه با این قشر فرهیخته و آینده‌ساز کشور اهمیتی دو چندان می‌یابد؛ چرا که چنین قشری در هر جامعه‌ای به لحاظ برخورداری از توان و انرژی فراوان قادر است تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر آینده جامعه بگذارد^[8].

مجتبی عباسی قادی در کتاب “تأثیر اینترنت بر هویت ملی”، دیدگاه صاحب‌نظران و اندیشمندان را در خصوص اثرات و تبعات ناشی از اینترنت به طور عام و تأثیرات هویتی آن به طور خاص، به سه دسته کلی تقسیم کرده‌است: دسته‌ی اول که  دیدگاه آن‌ها به جبرگرایی معروف است، اینترنت را ساختاری عینی و بیرونی و متصلب فرض می‌کنند که در چارچوب آن ذهنیت افراد شکل می‌گیرد و کاربران آن را در سیطره‌ی خود قرار می‌دهند و جبری را بر آن‌ها تحمیل می‌کنند. دسته‌ی دوم که دیدگاه آن‌ها به اراده‌گرایی معروف است، اینترنت را صرفاً به عنوان یک رشته امکانات محض در جهت تواناسازی فرد برای گردآوری انبوه اطلاعات و رشد کثرت‌گرایی می‌دانند. و بالاخره دسته‌ی سوم که دیدگاه آن‌ها به تکنورئالیسم معروف است، رویکرد بینابینی دارند؛ یعنی آن‌ها در عین اینکه ابعاد هستی شناختی فناوری اینترنت را نادیده نمی‌گیرند، اما معتقدند که  این فناوری تعیین کننده‌ی نهایی نخواهد بود. به بیان دیگر، آن‌ها در عین اینکه ظرفیت‌ها و توانایی‌های اینترنت را در نظر دارند، به آزادی عمل کاربران نیز توجه دارند.

در این پژوهش نیز با توجه بیشتر به دیدگاه سوم ( تکنورئالیسم ) سعی می‌شود تا تأثیر شبکه‌های اجتماعی – با تأکید بر شبکه اجتماعی فیس بوک – را بر هویت دینی کاربران، مورد بررسی قراردهم.

 برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.